Czekaj, M.; Parzonko, A. (2025). Regionalne możliwości skupu i przetwórstwa mleka z gospodarstw rolnych w Polsce (Regional possibilities of purchasing and processing milk from farms in Poland). Annals PAAAE, XXVII(2), 37-52.
Streszczenie: Przestrzenna specjalizacja produkcji mleka w Polsce jest procesem, który trwa już od wielu lat i jest związana z koncentracją przetwórstwa. Natomiast konsumpcja mleka i przetworów mlecznych nie jest uwarunkowana regionalnie, ale wynika z liczby konsumentów. Głównym celem artykułu jest przedstawienie regionalnych możliwości skupu mleka przez podmioty przetwórcze oraz jego konsumpcji przez mieszkańców danego regionu w zestawieniu z możliwościami produkcyjnymi regionu. Analizowano dane GUS za lata 2005 oraz 2018-2022, dotyczące wielkości produkcji, konsumpcji i przetwórstwa mleka z podziałem na województwa. Prowadzone analizy potwierdziły koncentrację produkcji mleka w trzech województwach: podlaskim, mazowieckim i wielkopolskim. W gospodarstwach zajmujących się produkcją mleka zlokalizowanych w województwach mazowieckim i wielkopolskim odnotowano wyższy poziom produkcji mleka w odniesieniu do wielkości skupu realizowanego na tym terenie. Oznaczało to konieczność sprzedaży mleka do podmiotów zlokalizowanych na terenie innych województw. Województwo podlaskie znalazło się w strefie względnego komfortu producenta mleka, gdyż produkcja była mniejsza od wielkości skupu, ale jednocześnie przekraczała wielkość konsumpcji w województwie. Porównanie danych za lata 2005 i 2018 wskazuje, że tylko w przypadku województwa lubuskiego nastąpiło przemieszczenie pomiędzy polami macierzy komfortu producentów mleka – z pola względnego dyskomfortu do strefy komfortu producenta mleka.
Pełny tekst publikacji do pobrania TUTAJ.
Sroka, W.; Marosz, M.; Satola L. et al. (2025). Zmiany rozmieszczenia i koncentracji bydła mlecznego w Polsce w latach 2010-2020 (Changes in the distribution and concentration of dairy cattle in Poland in 2010-2020). Annals PAAAE, XXVII(1), 221-235.
Streszczenie: Polskie rolnictwo przechodzi dynamiczne zmiany, wynikające zarówno z procesów gospodarczych, jak i polityki rolnej Unii Europejskiej, a szczególną uwagę zwraca transformacja sektora mlecznego. Celem badań była ocena zmian w rozmieszczeniu i koncentracji bydła mlecznego w Polsce w latach 2010-2020 oraz identyfikacja kluczowych tendencji w zakresie specjalizacji regionalnej produkcji mlecznej. Do analiz wykorzystano dane dotyczące liczby gospodarstw utrzymujących krowy mleczne i pogłowia bydła mlecznego w ujęciu regionalnym. Zastosowano metody analizy wskaźnikowej, w tym współczynniki koncentracji (CR4), indeks Giniego i lokalny iloraz specjalizacji (LQ). Dodatkowo wykorzystano analizę strukturalną i porównawczą w celu identyfikacji najważniejszych trendów. Wyniki badań wskazują na postępujący proces koncentracji chowu bydła mlecznego, wyrażający się zmniejszeniem liczby gospodarstw zajmujących się produkcją mleka i wzrostem udziału większych stad. Najsilniejsza koncentracja produkcji występowała w województwach podlaskim, mazowieckim i wielkopolskim, które łącznie odpowiadały za ponad 55% krajowego pogłowia krów mlecznych. Potwierdzono także proces specjalizacji regionalnej, czego dowodem były rosnące wartości wskaźnika LQ w województwach o wysokim udziale produkcji mlecznej. Uzyskane wyniki wskazują, że polskie rolnictwo podąża w kierunku coraz większej koncentracji produkcji mleka w większych gospodarstwach. Sprzyja to poprawie efektywności, ale jednocześnie prowadzi do marginalizacji mniejszych jednostek.
Pełny tekst publikacji do pobrania TUTAJ.
Sroka,W.; Parzonko, A.; Wojewodzic, T.; Czekaj, M.; Luty, L.; Drab, A. (2025). Drivers of Milk Production Decisions on Polish Family Farms: A Classification Tree Approach. Agriculture, 15, 2250.
Abstract: Most Polish commercial dairy farms have expanded their production in recent years through herd increases and milk yield improvements. This study investigates internal and external drivers shaping farmers’ decisions regarding the future scale of milk production on family farms in Poland. The analysis is based on two sources of data. The primary input comes from a survey conducted in 2025 among 549 commercial dairy farms. To situate individual responses within a broader structural context, accounting data from 444 farms that continuously reported to the Polish FADN between 2005 and 2022 were used. Although not central to the analysis, these data illustrate long-term sectoral developments, particularly herd enlargement and resource concentration. The survey demonstrated a diversity of drivers shaping decisions to expand or stabilise milk production in the next five years. Farmers’ individual characteristics play a central role. The farmer’s perceived health and work ability (5-year horizon), as well as the availability of a successor, strongly influence the willingness to expand or maintain milk production levels. Other important factors include tangible resources, organisational capacity, and financial strength, such as herd size, agricultural land area, and investment capacity. This highlights the role of production potential and farm adaptability. External conditions such as land access, lease prices, and the market environment are not decisive by themselves but provide the background against which farmers evaluate their options. The study confirms that no single factor drives changes in dairy farms. What matters most is how farmers configure and align their available resources with external circumstances. The ability to combine human, physical, and financial capital in a coherent and strategic way is essential for shaping production strategies and ensuring the continuity of farm operations.
Pełny tekst publikacji do pobrania TUTAJ.
Mikołajczyk, J.; Drab, A. (2025). Reprodukcja kapitału w gospodarstwach towarowych w Polsce (Capital Reproduction on Commercial Farms). Annals PAAAE, XXVII(3), 140-154.
Abstrakt: Reprodukcja kapitału jest istotnym elementem funkcjonowania i rozwoju podmiotów prowadzących działalność gospodarczą, a jej analiza pozwala na ocenę kondycji tych podmiotów. Celem badań była identyfikacja cech towarowych gospodarstw rolnych, które sprzyjają reprodukcji rozszerzonej kapitału. Podmiotami badań było 1688 gospodarstw towarowych uczestniczących nieprzerwanie w latach 2013-2022 w polskim FADN. Do oceny reprodukcji kapitału wykorzystano kategorię inwestycji netto, wyrażonych w cenach stałych z 2022 roku. Wśród badanych podmiotów 38,6% z nich podejmowało działania inwestycyjne związane z reprodukcją prostą kapitału, nastawioną na odtworzenie składników majątku, natomiast 31,6% gospodarstw realizowało reprodukcję rozszerzoną. Wyniki wskazują na większą skłonność do rozwijania majątku wśród podmiotów specjalizujących się w produkcji zwierzęcej. Zaobserwowano również wzrost udziału podmiotów realizujących reprodukcję rozszerzoną wraz ze wzrostem wielkości ekonomicznej oraz wielkości zaangażowania kapitału obcego. Wśród cech indywidualnych rolników sprzyjających rozwijaniu majątku gospodarstw zaobserwowano duże znaczenie wieku i wykształcenia – rolnicy młodsi i lepiej wykształceni częściej decydowali się na realizację strategii rozwojowych.
Pełny tekst publikacji do pobrania TUTAJ.
Parzonko, A.;Wojewodzic, T.; Czekaj, M.; Płonka, R.; Parzonko, A.J. (2025). Remuneration for Own Labour in Family-Run Dairy Farms Versus the Salaries and Wages in Non-Agricultural Sectors of the Economy – Evaluation of the Situation in Poland in 2005–2022. Agriculture, 15, 1314.
Abstract: Income level is a key indicator of the standard of living and the economic efficiency of undertaken activities. This paper aims to evaluate the earnings of Polish dairy farmers compared to those in other economic sectors between 2005 and 2022. The analysis covered 1688 family-run farms that participated continuously in the FADN system throughout the study period, with particular emphasis on farms that expanded their dairy cow herds. The remuneration for the labour of farmers and their families was estimated ex post by subtracting the opportunity costs of owned land and capital from farm income. The alternative cost of engaging one’s own land was determined on the basis of actual rental prices for farmland occurring in the surveyed farm groups in the years analysed. This information is collected in the FADN system from which the studied group of farms was drawn. The basis for determining the alternative cost of involvement of own capital was the average interest rates on deposits for households, concluded for a period of 6 months to 1 year inclusive, reported by the National Bank of Poland. The analysed population was divided into seven groups based on the number of dairy cows maintained. The analysis focused on two three-year reference periods: 2005–2007 and 2020–2022. The results were comparedwith average salaries andwages in non-agricultural sectors of the economy. Structural changes in agriculture, increased productivity, and the expansion of production scale in dairy farms indicate a growing professionalisation of the sector. The rise in farm incomes during the analysed period contributed to a significant increase in the remuneration for farmers’ and their families’ labour. The highest growth in remuneration was observed among farms with the greatest production potential and scale. While in 2005–2007 the remuneration for labour in dairy farms was lower than in non-agricultural sectors, this situation changed in 2020–2022. During this latter period, the average remuneration for labour on dairy farms slightly exceeded the average salary and wages in other sectors of the economy.
Pełny tekst publikacji do pobrania TUTAJ